Kolegiata św. Wawrzyńca
Historia Kolegiaty św. Wawrzyńca związana jest z wieloma ważnymi wydarzeniami i postaciami, które miały wpływ na losy Polski, Ukrainy i Europy.
Kolegiata została wzniesiona w latach 1606–1618 według projektu włoskich architektów pracujących we Lwowie: Pawła Włocha, zwanego Szczęśliwym i Ambrożego, nazywanego Przychylnym, prawdopodobnie przy współpracy Pawła Rzymianina. Świątynię ufundował hetman wielki koronny Stanisław Żółkiewski.
Architektura kościoła jest przykładem renesansowego stylu włoskiego, który łączy elementy gotyckie, romańskie i bizantyjskie. Kościół ma jedną nawę z transeptem i prezbiterium, a także dwie kaplice boczne. Jego fasada jest ozdobiona rzeźbionym fryzem, który przedstawia sceny bitewne, świętych i motywy roślinne. Jest to rozwiązanie bardzo wyjątkowe jak na standardy sztuki ówczesnej europejskiej. Jego wnętrze jest bogato zdobione malowidłami, stiukami, rzeźbami i złotnictwem. Wyposażenie artystyczne jest świadectwem talentu i mistrzostwa wielu artystów z różnych epok i krajów. Wśród nich są m.in. włoscy architekci Paweł Szczęśliwy i Ambroży Przychylny, gdański rzeźbiarz Andreas Schlüter, polski malarz Szymon Boguszowicz, włoski malarz Martino Altomonte i inni.
Szczególną pieczą otoczył świątynię prawnuk fundatora król Jan III. Oprócz pełnienia funkcji religijnych kolegiata odgrywała również rolę rodzinnego mauzoleum oraz wotum dziękczynnego za zwycięstwa odniesione przez wojska polskie dowodzone przez jej kolatora. W zamierzeniu świątynia miała być Panteonem Rycerstwa Polskiego. Ideę tę opisuje sformułowany przez samego Żółkiewskiego program wyryty na powierzchni szerokiego fryzu obiegającego budowlę od zewnętrznej strony. W kościele znajdują się m.in. nagrobki rodziny Żółkiewskich i Sobieskich, obrazy przedstawiające bitwy pod Wiedniem, Chocimiem i Parkanami, ołtarz główny z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Wawrzyńcem, a także liczne relikwie i paramenty liturgiczne.
W kościele odbywały się m.in. pogrzeby Stanisława Żółkiewskiego, Jakuba Sobieskiego – ojca Jana III, Stanisława Daniłowicza. W kolegiacie miała również miejsce w 1669 r. koronacja panującego przed Janem III Sobieskim Michała Korybuta Wiśniowieckiego.
Zobacz też
Obrazy batalistyczne z Kolegiaty św. Wawrzyńca
Jednym z kluczowych elementów wystroju i programu ideowego kolegiaty były cztery wielkoformatowe obrazy batalistyczne. Pierwszy z nich wykonany został na polecenie hetmana Stanisława Żółkiewskiego prawdopodobnie przez lwowskiego malarza, Szymona Boguszewicza (ok. 1620 r.) i przedstawiał zwycięską „Bitwę pod Kłuszynem”. Dalsze trzy dzieła były fundacją króla Jana III. Obraz „Bitwa pod Chocimiem” powstał przy współudziale gdańskiego malarza Andrzeja Stecha (ok. 1679 r.), zaś „Bitwa pod Wiedniem” i „Bitwa pod Parkanami” namalowane zostały w latach 1693–95 przez wybitnego batalistę, Martina Altomonte. Po zamknięciu świątyni obrazy zostały w latach 60.–70. XX w. przekazane do Lwowskiej Galerii Sztuki.
W latach 2007–2011 obrazy „Bitwa pod Wiedniem” i „Bitwa pod Parkanami” zostały poddane kompleksowym pracom konserwatorskim w Warszawie. Pięcioletni projekt konserwatorski został sfinansowany w całości ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Prace badawcze i konserwatorskie zostały przeprowadzone przez zespół polskich i ukraińskich specjalistów, na mocy umowy zawartej przez Zamek Królewski w Warszawie z Lwowską Narodową Galerię Sztuki. Po pokazach Warszawie i Wrocławiu, w 2012 r. obrazy powróciły do Ukrainy. Obecnie są eksponowane w zamkach w Olesku i Złoczowie (filiach Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki).
